Tussen (open) standaarden en product-monocultuur

Soms is iets zo simpel dat het even duurt voordat je doorhebt wat nou echt het probleem is. De kromme denkwijzen rond de GOUD aanbesteding bleven bij mij jeuken. Hoe kan je zo enorm de plank misslaan? Zoals wel vaker is het een simpel misverstand met ernstige gevolgen. Het lijkt erop dat binnen de aanbestedingsteams van de rijksoverheid niemand het verschil snapt tussen standaarden en product-monocultuur. Een vicieuze cirkel van verkeerde keuzes is het gevolg. Eerder schreef ik ook al Over de GOUD aanbesteding: GOUDverspilling).

Als je een Kamerdebat over desktop standaarden kan streamen, heb je geen LSD nodig als IT’er. Alsof een stel 13de-eeuwse Kardinalen in discussie waren over cartografie. Allemaal confuus over het feit dat zeeschepen langzaam verdwijnen achter de horizon, terwijl toch iedereen ‘weet’ dat de aarde plat is. Een enkele kardinaal oppert dat het wellicht écht anders moet, maar die wordt gezien als persoon met ‘extreme meningen’. Het verschil tussen een ‘standaard desktop’ en desktop standaarden leek een ontontwarbaar mysterie. We kunnen ze het niet echt kwalijk nemen. De projectmanager van GOUD weet dat namelijk ook niet. En zijn baas ook niet. En daar gaat het al jaren fout in de discussie over de Rijkswerkplek.

We moeten niet naar een standaard desktop, maar naar desktop standaarden. Daar ging de motie Vendrik in 2002 al over. Dat werd erkend door de minister van Justitie in 2004 na Kamervragen over de vorige ‘aanbesteding’. Daar gaat het actieplan (PDF) ook over. Open standaard document formats en andere open standaarden (bijvoorbeeld LDAP ipv Active Directory, zoals voorgesteld in het contra-expertise rapport van VKA, zodat allerlei computers, en de mensen erachter, kunnen communiceren).

Op internet zijn er vele typen servers en clients die allemaal kunnen communiceren via diverse open standaarden. Daardoor kan ik andere mensen mailen zonder dat ik hoef te weten wat voor besturingssysteem hun PC/laptop of smartphone draait. Hetzelfde geldt voor het gebruiken van web-applicaties of bijvoorbeeld VOIP. We kunnen samenwerken ondanks het feit dat we heel verschillende systemen gebruiken. Open standaarden maken dit mogelijk en moeten het begin zijn van iedere architectuur binnen de overheid.

Uit de vele gesprekken die ik de afgelopen jaren heb mogen voeren met allerlei ambtenaren, concludeer ik dat men het verschil tussen een product-monocultuur (een zogenaamde ‘standaard’ desktop) en het toepassen van standaarden nog steeds niet begrijpt. Of niet wíl begrijpen. Enkele jaren geleden sprak ik op een ministerie met een ambtenaar die enthousiast vertelde dat er een ‘standaard’ desktop aan kwam voor de gehele overheid. Toen ik vroeg welke standaarden er dan toegepast gingen worden, rolde er een lijstje producten over tafel: ‘deze versie van een besturingssysteem, die versie van een tekstverwerken’, enzovoort. Ik heb mijn best gedaan vriendelijk te glimlachen. Dat viel niet mee.

In de GOUD-stukken volgt men dezelfde gedachtegang. Om ‘samen te werken’ dienen alle ambtenaren dezelfde versie van dezelfde producten te hebben. Volstrekte onzin natuurlijk. Een van de genegeerde aanbevelingen van het contra-expertise rapport was het vervangen van product-eigen standaarden door open standaarden. Daardoor zou in de toekomst de koppelbaarheid met andere systemen mogelijk zijn. Op die manier kan de afhankelijkheid van leveranciers doorbroken worden. Ook een van de doelstellingen van het actieplan.
Ik kan me goed voorstellen dat de ervaringen van de afgelopen 15 jaar veel IT’ers de indruk hebben gegeven dat systemen alleen kunnen samenwerken als ze allemaal van dezelfde leverancier zijn. Maar dat is veel meer een symptoom van de slechte marktwerking op de desktop en de onvolwassenheid van de IT-industrie. Het is een probleem dat moet worden opgelost, niet een natuurwet waar we ons aan moeten aanpassen. Zolang dit besef niet doordringt bij de mensen die dergelijke aanbestedingen schrijven (en de mensen die dat moeten controleren), zal het erg lastig blijven om écht invulling te geven aan het actieplan.

Als compensatie kunnen IT-ers zich nog een beetje vrolijk maken om de spraakverwarring onder kamerleden en kabinet.